Amerika

Civis Mundi Digitaal #147

door Jan de Boer

Het is eigenlijk heel gek dat de media niet of nauwelijks aandacht hebben besteed aan een door ingewijden toegejuicht evenement: op 15 april werd Maine de zeventiende Amerikaanse staat die toetrad tot het « pact nationale volksstemming ». De ondertekenaars van dit pact beloven te verhinderen dat een kandidaat tot winnaar van de presidentsverkiezingen wordt uitgeroepen zonder de meerderheid van stemmen op nationaal niveau te hebben behaald. Dit is een fenomeen dat zich vijf keer in de Amerikaanse geschiedenis heeft voorgedaan: in 1824, in 1876, in 1888, in 2000, en in 2016 ten gunste van Donald Trump.

De Verenigde Staten zijn de enige grote democratie waar de president niet direct, maar indirect wordt gekozen. Wanneer de kiezers in elke staat het hokje van hun favoriete kandidaat aankruisen, kiezen ze in feite een lijst van « kiesmannen », waarvan het aantal overeenkomt met dat van hun vertegenwoordigers in het Congres. Om gekozen te worden, moeten kandidaten ten minste 270 stemmen in het kiescollege krijgen, te weten de helft plus één van de 538 leden van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden tezamen. Gegeven dat iedere staat twee senatoren heeft, ongeacht het aantal inwoners, is het duidelijk dat de verkiezingen per staat niet gelijkwaardig zijn.

Aan deze anomalie wil de interstatelijke overeenkomst « National Popular Vote Interstate Compact » een einde maken. In een land waarin elke grondwetswijziging gedoemd is te mislukken, is het idee van dit pact om het obstakel van ratificatie te vermijden. De overeenkomst moet in werking treden als de drempel van 270 stemmen is bereikt. Dankzij Maine (4 kiesmannen) en Minnesota (10 kiesmannen) telt het « Compact » nu 209 stemmen in zeventien staten. Zijn voorvechters erkennen dat de weg erheen lang is, maar onderstrepen dat het in 2006 gelanceerde pact tien jaar geleden slechts 134 stemmen telde. Het idee van het pact komt voor rekening van drie eminente grondwetdeskundigen na de nederlaag van de democraat Al Gore in 2000, en is redelijk populair in de Verenigde Staten.

Argumenten ten gunste van de volksstemming zijn duidelijk aanwezig. In 2016 kreeg Donald Trump 304 stemmen in het kiescollege tegen 227 voor Hillary Clinton. Trump werd uitgeroepen tot winnaar, terwijl Hillary Clinton 2.868.686 stemmen meer had behaald. Hetzelfde deed zich voor in 2000, toen het Hooggerechtshof de overwinning van George W. Bush in Florida bevestigde door een hertelling in deze staat te onderbreken en hem zo tot president uitriep. Zijn rivaal Al Gore overtrof hem echter op nationaal niveau met meer dan 500.000 stemmen.

Volgens berekeningen van de verdedigers van de volksstemming hadden in 2020 slechts 21.461 kiezers (5.229 in Arizona, 5.890 in Georgia, 10.324 in Wisconsin), als zij van gedachten waren veranderd, Joe Biden hebben kunnen laten verliezen, terwijl deze op nationaal niveau ruim zeven miljoen stemmen meer dan Trump kreeg. Het huidige systeem heeft als gevolg « twijfel, discussies over de resultaten en geschillen na de verkiezingen », zeggen terecht de voorstanders van de hervorming.

Op 5 november wordt in de VS de zestigste presidentsverkiezing sinds 1789 gehouden. Mathematisch gesproken zal Donald Trump vermoedelijk opnieuw de volksstemming verliezen, maar dankzij het kiescollege zou hij wel de verkiezing kunnen winnen, wat door de democraten en een aantal republikeinen als een bedreiging van de democratie wordt gezien.

Wat ook het resultaat zal zijn, de Verenigde Staten komen in 2026 bijeen om op 4 juli de 250ste verjaardag van hun onafhankelijkheid te vieren. De voorstanders van de hervorming van het kiesstelsel dromen ervan om bij deze herdenking de VS te bevrijden van het kiescollege, een instituut geboren als het compromis met de zuidelijke, slaven bezittende staten uit 1787. Het is een mogelijkheid om het principe van « één persoon, één stem » in te voeren, dat overigens in 1963 door het Hooggerechtshof tot regel verklaard werd, maar vervolgens door een handvol volksvertegenwoordigers uit zuidelijke staten om zeep werd gebracht. Is het een droom? Waarschijnlijk meer een utopie.

Geschreven in juni 2024