Civis Mundi Digitaal #152
Bespreking van Sahra Wagenknecht, Die Selbstgerechten. Mein Gegenprogramm - für Gemeinsinn und Zusammenhalt. Frankfurt/New York, Campus Verlag, 2022
In verband met de verkiezingen in de VS zijn een aantal boeken besproken. Nu is Duitsland aan de beurt. Een land waarmee wij vooral economisch nauw verbonden zijn en dat veel overeenkomsten met ons land heeft. Het boek van Wagenknecht kwam binnen als welkomstgeschenk van een bevriende lezer. Het gaat over sociale en politieke ontwikkelingen in Duitsland, beschreven door een parlementslid en plaatsvervangend voorzitter van de partij Die Linke (lijkt een beetje op onze SP). Ze heeft een eigen partij heeft opgericht, de Wagenknecht-Partij (Bundnis Sahra Wagenknecht, BSW). Ze begon als lid van de Oost-Duitse communistische partij en beweegt zich nu naar “conservatief links”. Haar nieuwe partij haalde zes zetels bij de Europese verkiezingen, een meer dan de liberale FDP en dubbel zoveel als Die Linke. Bij de recente deelstaatverkiezingen in Saksen, Thüringen en Brandenburg werd zij derde achter de SPD en de AfD, waardoor haar partij cruciaal is voor een coalitie zonder AfD, die door de SPD en CDU werd uitgesloten, aldus De Groene.
Wagenknecht is een gepromoveerd politica. In dit opzicht komt zij overeen met Pieter Omtzigt, die eveneens een nieuwe partij heeft opgericht en grondig te werk gaat met veel kennis van zaken. Maar zij is meer links georiënteerd, hoewel zij opschuift naar rechts en het midden. Haar programma voor Gemeinsinn enige overeenstemming met het nieuwe sociale contract van de nieuwe middenpartij van Omtzigt. Ze probeert daardoor veel kiezers van populistische rechts aan te spreken, die eerder op arbeiderspartijen stemden, maar zich niet meer vertegenwoordigd voelen door het linksliberale Leefstijl-Links, waar zij zich tegen afzet. Ewald Engelen noemt haar in De Groene “een uniek politiek fenomeen..., De Nederlandse politieke arena ontbeert een Sahra Wagenknecht”.
De titel Die Selbstgerechten slaat op de Linksliberalen, in de Groene Amsterdammer van 9 oktober 2024 in het Nederlands aangekondigd als De zelfgenoegzamemaar nog niet verschenen. De titel geeft de strekking ongeveer weer. Zij onderbouwt uitvoerig hoe het linksliberalisme zich heeft vervreemd van de arbeiders en minder draagkrachtigen, die daardoor rechts zijn gaan stemmen, en volgens haar links noch liberaal is. (https://www.groene.nl/artikel/meester-in-de-overdrijving. 22 sept. 2021 verscheen naar aanleiding van Die Selbestgerechten een artikel met interview van Ewald Engelen dat moeite van het lezen waard is en te laat werd ontdekt om hier te worden meegenomen. https://www.groene.nl/artikel/de-zelfgenoegzamen-dat-zijn-de-welgestelde-hipsters)
Wagenknecht (Jena, 1969) studeerde economie, filosofie en Duitse literatuur en schreef een scriptie over Marx en meer dan twintig boeken, waaronder een economische dissertatie met magna cum laude: The Limits of Choice: Saving Decisions and Basic Needs in Developed Countries, daarna Freiheit statt Kapitalismus: Über vergessene Ideale, die Eurokrise und unsere Zukunft(2012), waarin zij de financiële crisis van 2008 analyseert en zich met haar ‘creatieve socialisme’ keert tegen het neoliberale aandeelhouderskapitalisme. Daarnaast onder meer Reichtum ohne Gier (Rijkdom zonder hebzucht, 2016). Zij is door haar grootouders en haar moeder in Oost-Berlijn opgevoed en na een eerder huwelijk met een ooit linkse, maar later extreem rechtse politicus en journalist, is zij getrouwd met de veel oudere voormalige SPD leider Oskar Lafontaine. Haar vader, die zij nauwelijks heeft gekend, komt uit Iran en is weer teruggegaan. Zij doet soms denken aan een onderlegde Perzische prinses. In Die Zeit werd zij door publicist Florian Illies vergeleken met Nefertiti, de vrouw van farao Achnathon. "Met dezelfde starre blik als het wereldberoemde borstbeeld, waarmee ze ‘in een toekomst schouwt die niemand behalve zij weet te duiden," aldus De Groene.
Na twee voorwoorden, die in deze inleiding worden weergeven volgen twee delen. Deel 1 bevat vooral een kritiek op het linksliberalisme aan de hand van thema’s als moralisme, ideologie, (gebrek aan) solidariteit, verschuiving van de achterban van lager- naar hogeropgeleiden, neoliberale associatie, houding ten aanzien van migratie en onderscheid met populistisch rechts. In Deel 2 volgt een poging tot een alternatieve politiek waarbij gemeenschapswaarden centraal staan met aandacht voor de natiestaat, die niet ten onder mag gaan in ondemocratische internationale organisaties en evenmin in oligarchische tendensen die de kop opsteken. Wagenknacht pleit voor loon naar prestatie en staat kritsich tegenover speculatie en geldhandel van de financiële markten die geen toegevoegde waarde produceren en gereguleerd dienen te worden. Dat geldt ook voor de digitale economie die onze privacy, vrijheid en autonomie bedreigt met surveillance en datamanipulatie.
https://anderetijden.nl/artikel/6619/Nieuwe-website-en-nieuwe-nieuwsbrief
Voorwoord: een tijdswending sinds de oorlog in Oekraïne?
Het linksliberalisme betreft vooral leefstijl en “verwisselt privileges van grote stads-academici’ met persoonlijke deugden. De dominantie ervan in de media veranderde het publieke debat, dat meer ging over etnische en genderidentiteit en kosmopolitisme en zich keerde tegen nationalisme, provincialisme en traditionalisme. De Groenen vindt Wagenknecht bij uitstek linksliberaal, bij ons CD66 en GroenLinks.
Na de inval van Rusland in Oekraïne sprak Bondskanselier Olaf Scholz van een Zeitenwende, vooral in de buitenlandse politiek: een einde van de ontspanningspolitiek en van de goedkope Russische energie waarvan de Duitse industrie afhankelijk is, die nu in zwaar weer verkeert. Ook de politiek van de Groenen veranderde drastisch en werd anti-Russisch en militaristisch. Zelensky werd een held. Hoewel hij landgenoten oproept met molotovcocktails de strijd aan te binden met collaborateurs, die zich vooral in de pro-Russische afgescheiden provincies bevinden. [Daarmee verdeelt hij zijn land wellicht onherstelbaar voor en tegen zijn vijand]
“Als men Poetin niet stopt, was de boodschap, overvalt hij morgen Polen...” En vervolgens Duitsland. Het ging gepaard met veel emotie, die “het rationele denken kan blokkeren”. Daarbij wordt vergeten dat de VS in de War on Terror zeven landen heeft overvallen onder valse voorwendsels, hetgeen leidde tot enorme vluchtelingenstromen en onregeerbare failed states met enorme problemen. Oorlogen die miljoenen onschuldige mensen vermijdbaar onherstelbaar leed hebben toegebracht. “We hebben gelogen, we hebben bedrogen, en we hebben gestolen.” concludeerde Ex-CIA chef Mike Pompeo. Hetgeen de brute inval van Rusland uiteraard niet rechtvaardigt. (p11,12)
Uiteindelijk eindigt een oorlog vrijwel altijd in een compromis, “dat met goede wil veel eerder en met tienduizenden doden minder had kunnen plaatsvinden”. We zouden kunnen spreken van een Zeitenwende als oorlogen en wapenleveranties zouden eindigen ten gunste van ontspanningspolitiek en aldus “de mensheid oneindig leed bespaart”.
Het militaire budget van de NAVO was meer dan twintig maal zo groot als het budget van Rusland, dat heeft gewaarschuwd om een rode lijn niet te overschrijden (nl. toetreding van Oekraïne tot de NAVO, zie eerdere boekbesprekingen van De Wagt, Ganser e.a).
De oorlog tegen Rusland, die niet CO2 neutraal is, gaat bij de linksliberalen voor de strijd tegen klimaatverandering en noopt tot het milieubelastende schaliegas in plaats van Russisch gas, Ze tonen zich opeens bijzonder strijdvaardig na een "Nietzscheaanse herwaardering van waarden” als het goede Westen tegen het “rijk van het kwaad”. Daarnaast ook onder meer tegen sexisme en het biologisch gefundeerde onderscheid in man en vrouw.
“Een minderheid waagt het niet alleen een gevoel, maar ook een opvatting te hebben die zich van de linksliberale mainstream onderscheidt.” Door bijv. vraagtekens te plaatsen bij militaire conflictoplossing of coronavaccinatie als wondermiddel, en sluiers als onderdrukkingsmiddel van islamitische vrouwen. Er heerst een “cancelcultuur” wat betreft andersdenkenden. Een beargumenteerde discussie, die kenmerkend is voor een liberale democratie, wordt uit de weg gegaan en wordt ook bemoeilijkt door algoritmen in de sociale media, waardoor mensen in ‘bubbels’ van gelijkgezinden terechtkomen. Sinds corona en de oorlog in Oekraïne is dit versterkt tot stigmatisering. (p16-19)
https://www.youtube.com/watch?v=me3mVF3ScfA
Grondrechten aan het wankelen sinds corona
“De coronatijd leert ons hoe fragiel de liberale grondpijlers van onze samenleving zijn... Voor de meeste corona-maatregelen was er nooit een serieuze wetenschappelijke rechtvaardiging. De ernstige vrijheidsbeperkingen... waren derhalve niet passend, noch proportioneel... De maatschappij werd in een angstige verstarring gebracht om zonder valide onderbouwing elementaire grondrechten op te heffen”. Er werd een hetze gevoerd tegen degenen die gebruikmaken van hun recht om af te zien van vaccinatie, gezien de nog onbekende bijwerkingen, die inmiddels meer bekendheid kregen, terwijl bekend was dat ook gevaccineerden het virus kunnen overdragen. Ze werden weggezet en geweerd als gevaar voor de samenleving en liepen het risico hun baan te verliezen. Het laat zien hoe angst in een collectieve waan kan overgaan, waarvoor een minderheid ter verantwoording wordt geroepen. “Er werd niemand gelyncht en er brandden geen brandstapels. Maar toch...” Hoe is zo’n hetze tegen een minderheid die zich op het grondwettelijk recht op lichamelijke integriteit beroept, mogelijk in een liberale, rationele maatschappij? (p20-22)
Zo kunnen mensen met een afwijkend standpunt wat betreft de Russische invasie ook aan de schandpaal terechtkomen. Het linkse milieu is onophoudelijk in een strijd tegen rechts verwikkeld. De aantasting van vrije meningsuiting, de democratie en de grondvesten van onze vrije maatschappij kan vanuit zowel van moraliserend links als van rechts komen als het gedulde spectrum van meningen zich verengt tot conformiteitsdruk en bekeringsijver.
https://www.cmweb.nl/91938/fusie-en-splitsing-stappenplan
Tweespalt en intolerantie, emoties in plaats van argumenten
In de VS zien we een diepe tweespalt, die ook in Duitsland en andere landen zichtbaar is. Emoties nemen de plaats in van argumenten en leken bij corona soms over te gaan in paniek ten koste van respect voor andersdenkenden, afgewogen meningen en de debatcultuur. Tegenargumenten werden geweerd. Mensen die bezwaren hebben tegen de instroom van allochtonen worden bijvoorbeeld al gauw uitgemaakt voor racisten. Wie vraagtekens plaatst bij de klimaatverandering wordt vaak klimaatontkenner genoemd.
Wagenknecht spreekt van een vaak hatelijke “meningendiktatuur”, die zij beangstigend vindt. “De weg van verbale agressie naar handtastelijk geweld is kort.” Waar komt die vijandigheid vandaan? Wie vergiftigt het meningenklimaat? Zijn dat politici als Trump of partijen zoals de AfD? Of de sociale media? Extreem rechts en de sociale media dragen er voor een deel zeker toe bij. Leugens en hatelijkheden zijn niet van de lucht. Het is het producten symptoom van een gespleten samenleving, waarin ongelijkheid en bestaansonzekerheid sterk zijn toegenomen.
https://www.wyniasweek.nl/product/debat-ongewenst/
Verval van de debatcultuur
Ook het linksliberalisme draagt echter bij tot een intolerant klimaat. De liberale tolerantie legt het af tegen politieke correctheid. Linksliberale opinieleiders vertegenwoordigen in toenemende mate een “illiberale denkstroming”. Linksliberalisme wordt linksilliberalisme. De debatcultuur raakt in verval. Rechts beschimpt links en omgekeerd. De wereld is vergeven van racisten, complotdenkers, klimaatdrammers en -ontkenners en intolerante betweters en gelijkhebbers. (p29)
Noam Chomsky, Salman Rushdie, J,K. Rowling en zo’n 150 anderen stuurden in 2020 een brandbrief tegen de intolerantie. “In onze cultuur breidt zich een atmosfeer van censuur uit... Schrijvers, kunstenaars en journalisten... moeten beducht zijn voor hun levensonderhoud, als zij afwijken van de consensus en niet met de wolven meehuilen.” (p30)
Het verval van de debatcultuur gaat samen met verlies van gemeenschappelijkheid en gemeenschapszin. “Tegenwoordig domineert+ angst voor de toekomst en velen vrezen dat hun kinderen slechter af zijn dan zijzelf.” De Duitse economie stagneert mede door de oorlog in Oekraïne en de handelsoorlog tussen de VS en China. Ook daar heerst polarisatie in plaats van samenwerking. Het geglobaliseerde kapitalisme gaat ten koste van de kleine man en de middengroepen. Hun inkomen en koopkracht gaan achteruit. Hoger opgeleiden, grote banken en bedrijven profiteren. Hun macht over de maatschappij is toegenomen, die steeds meer lijkt op een plutocratie, waar de macht van het geld heerst.
https://www.vno-ncw.nl/forum/polarisatie-op-de-werkvloer-zo-ga-je-daarmee-om
Angst, onzekerheid en polarisatie
Tegenstellingen tussen armen en rijken, hoger en lager opgeleiden nemen toe, die elkaar steeds minder lijken te bereiken en leven in verschillende, haast parallelle werelden. Kosmopolitisme tegenover nationalisme en provincialisme, linksliberaal tegenover populistisch rechts, welstand en betere banen tegenover armoede en bestaansonzekerheid. “Hoe angst het discussieklimaat verharden kan, heeft... de coronapolitiek laten zien... Mensen die angstig zijn, worden intolerant. Wie zich bedreigd voelt, wil niet discussiëren, maar zich verweren... Dat wordt nog gevaarlijker als politici ontdekken, dat zij met het opporren van angst politiek kunnen bedrijven... Verantwoordelijke politiek behoort precies het tegendeel te doen en zich juist dienen te bekommeren om de zich opbouwende verdeeldheid en angst voor de toekomst... We kunnen onze gemeenschap democratisch vormgeven in plaats van beslissingen... over te laten aan belangengroepen, die het alleen om hun eigen profijt gaat.” (p33,34)
Sociaaldemocratische partijen hebben zich op de verkeerde weg van het linksliberalisme en het neoliberalisme begeven en zich van een groot deel van hun eerdere kiezers vervreemd die en masse op populistisch rechtse partijen stemmen. De toenemende ongelijkheid en kapitaalconcentratie vraagt om een regulering van de financiële markten en de macht van de digitale economie ter bevordering van meer sociale en economische gelijkheid, waarin het midden- en kleinbedrijf en de factor arbeid een belangrijkere rol krijgt toebedeeld tegenover het grootkapitaal. Gebeurt dat niet, dan zal de onvrede toenemen, die zich vooral naar rechts kanaliseert en de samenleving polariseert. Een revitalisering van gemeenschapswaarden is hard nodig. Daarover gaat Deel 2 van het boek, terwijl Deel 1 de gespleten samenleving analyseert aan de hand van de positionering en typering van het linksliberalisme dat zich afzet tegen rechts en zijn eigen voormalige achterban.