Zuid-Amerika

Civis Mundi Digitaal #153

“Een onverschillige en medeplichtige regering”: met deze strenge woorden beschreef de Inheemse missionarissenraad (CIMI) het handelen van de Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva. Het laatste, op 22 juli 2024 gepubliceerde rapport van deze aan de katholieke kerk gelieerde organisatie, referent wat betreft de defensie van inheemse volkeren, lijkt op een requisitoir: de huidige macht wordt ervan beschuldigd “te onderhandelen met de moordenaars” van de inheemse volkeren.

Volgens de CIMI werden in Brazilië in 2023 208 autochtonen vermoord: een toename met 15% in verhouding tot 2022. Het rapport geeft over dezelfde periode 1276 gevallen van “gewelddadigheden tegen het erfgoed” van autochtone volkeren aan, zoals plotselinge massale invallen in hun gebieden of de verwoesting van hun eigendommen; 1040 autochtone kinderen stierven in 2023 door gebrek aan medische verzorging of door ondervoeding.

Deze cijfers overtreffen de al alarmerende niveaus tijdens de regering van de populistische rechts-extremistische Jair Bolsonaro (2019-2023), die zich verzette tegen elke vooruitgang inzake de rechten van autochtonen. In zijn rapport van 253 bladzijden hekelt de CIMI “een voortdurende situatie van geweld en wetsovertredingen tegen de autochtone volkeren” door Lula en zijn voorganger.

Lula was, als linkse leider, evenwel met de nodige hoop verwacht. In januari 2023 wijdde hij een heel nieuw ministerie voor autochtone volkeren in en hield hij niet op zich te laten zien aan de zijde van het oude, 92-jarige opperhoofd Raoni Metuktire. Maar al gauw kwam de teleurstelling. Zonder een meerderheid in het Congres werd Lula gedwongen te regeren met de centrum- en rechtse politieke partijen die de landbouw steunden. Lula vergat al te gemakkelijk zijn beloften uit zijn verkiezingscampagne.

Erger nog: tegen het advies van het hoogste federale gerechtshof adopteerden eind 2023 de parlementariërs een wet die het officieel onmogelijk maakt nieuwe gebieden aan autochtonen toe te kennen buiten de door hen bewoonde zones op het moment van de adoptie van de Grondwet in 1988, daarmee de verjaging en gedwongen verplaatsingen van deze volkeren negerend.

Lula, in het nauw gedreven, verzette zich niet of nauwelijks tegen deze absurde wet, met als gevolg de 208 door de CIMI geïnventariseerde moorden in 2023. 47 ervan vonden plaats in de staat Roraima, in het Amazonegebied, waar het grote grondgebied van de autochtone Yanomami ligt. Dat gebied werd en wordt door duizenden illegale goudzoekers en is zo ten prooi gevallen aan een ongekende humanitaire crisis.

Een andere ramp betreft de staat Mato Grosso do Sul, waar de Guarani-Kaiowa leven, met een 50.000 personen de tweede grootste groep autochtonen van Brazilië. Van hen werden er in 2023 43 vermoord door de rijke boeren, die daartoe gewapende, gemaskerde politieagenten bewapenden die op vrachtwagens de dorpen binnenvielen en er straffeloos de autochtonen martelden, verkrachtten en vermoordden – met de steun van de lokale autoriteiten en de politie, aldus de getuigenis van Matias Rempel, de coördinator van de CIMI in de regio.

De terugkomst aan de macht van Lula heeft in de regio dus niets veranderd. De president stelde in april voor om verschillende boerderijen in de Mato Grosso do Sul aan te kopen om er de Guarani-Kaiowa te installeren. Een oplossing die door de boeren werd toegejuicht, maar door de autochtonen, die het recht op hun retour naar hun voorouderlijke gronden verlangden, massaal werd verworpen. Luis Ventura Fernandez, uitvoerend secretaris van de CIMI: “Elke keer dat de regering wordt geconfronteerd met de noodzaak te kiezen tussen economische belangen en legitieme rechten van de autochtone volkeren worden de laatste opgeofferd.”

En dat geldt niet alleen hier, maar ook in andere zaken: de bosbranden gaan gewoon door, de savanne tussen de bossen van het Amazonegebied en de kust wordt met instemming van Lula kaalgeslagen voor monoculturen als soja, en Lula verdedigt met verve de olie-exploratie en exploitatie voor de kust. Zijn linkse makkers zien hem in steeds grotere mate niet meer zitten en de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen zijn zo weer een succes voor (extreem-)rechts.

Geschreven in november 2024