Civis Mundi Digitaal #154
De mensheid vraagt zich al duizenden jaren af hoe de wereld en het universum tot stand zijn gekomen. Deze zoektocht naar een verklarend model voor de vorming en ontwikkeling van het heelal en biologisch leven vindt nu vooral plaats vanuit de wetenschappelijke invalshoek. Met name in de natuurkunde en kosmologie is men ver gevorderd. Denk aan de kwantumfysica met wetenschappers zoals Stephen Hawking en Thomas Hertog. Hertog’s recente boek draagt de titel Het Ontstaan van de Tijd: Mijn reis met Stephen Hawking voorbij de Oerknal.
Naast de wetenschappelijke invalshoek zijn er andere invalshoeken: de godsdienstige, waarin de schepping door een Schepper wordt verondersteld, de filosofie in de vorm van de metafysica en de mystiek, die overigens meestal de basis vormt voor het ontstaan van een godsdienst. Hier beperk ik me vooral tot de mystiek van het vroege daoïsme en de fysica
De godsdienstige invalshoek: hierover zegt de fysicus Stephen Hawking het volgende:
“Als we terugreizen in de tijd, naar het moment van het begin, de oerknal, wordt het heelal kleiner en kleiner en kleiner, totdat we tenslotte op een punt komen waarin het heelal een zo kleine ruimte is dat het feitelijk een enkel oneindig klein, oneindig dicht zwart gat is...De tijd zelf is tot stilstand gekomen. Je kunt niet in een tijd voor de oerknal komen, omdat er voor de oerknal geen tijd bestond. Eindelijk hebben we iets ontdekt dat geen oorzaak heeft, omdat er geen tijd bestond waarin een oorzaak kon bestaan.”
Door de oerknal ontstond de ruimte en de tijd is bepaald door de kromming van de ruimte, zonder ruimte geen tijd. Geen eerste oorzaak, geen Schepper, waarmee het bestaan van een God of Goden door de wetenschap buitenspel gezet wordt.
De tekst van Hawking sluit goed aan op de 2000 jaar geleden geformuleerde visie van Zhuang Zi: “Maar of je nu volhoudt dat er ‘geen maker was ’of dat ‘iemand het deed’, je ontsnapt niet aan de limiet van de dingen, en zo beland je uiteindelijk bij de verkeerde conclusies. Als ‘iemand het deed’, dan bestond er concrete materie; denk je dat er ‘geen maker’ was dan was alles leeg..
Er was geen ‘maker’ of ‘iemand die het deed’ die veronderstellingen raken maar één kant van de dingen; hoe zouden die ooit toereikend zijn voor het bevatten van het grote bestel, de DaDao?”
(uit de Zhuang Zi H.25 X)
De mystieke invalshoek van het daoïsme van Lao Zi en Zhuang Zi (enige eeuwen v.C.): Lao Zi gaat ‘voorbij de Oerknal’:
De Dao....
Bodemloos diep ademend
is ’het’ de voorouder van alle verschijnselen
Ik kan niet bevatten wiens kind
dit kan zijn maar ’het’ bestond al
voor het scheppen van Hemel en Aarde, voor het scheppen van het Universum
H.4 van de DaoDeJing (DDJ)
De Dao is niet benoembaar:
De Dao die als Dao benoemd kan worden
is niet de ware Dao
De naam waarmee iets benoemd wordt
is niet het ware ding
De naamloze Leegte, het ’niets’:
hierin komen de ’tienduizend dingen’,
alle verschijnselen, tot stand
Benoemd als Vorm, als het ’iets’
is het de moeder van alle verschijnselen (Uit H.1 van de DDJ
In de formulering van Zhuang Zi:
“De Dao is niet te bevatten, bevat je hem, dan is het de Dao niet. De naam ‘Dao’ is alleen maar een surrogaathulpmiddel.” (uit de Zhuangzi H.25 X)
Wetenschap en mystiek
Het grootste verschil tussen de invalshoek van de wetenschap en de mystiek is niet zozeer het resultaat maar de methode. Waar de wetenschap zich richt op het uitputtend gebruik van de ratio en feiten, overstijgt de mystiek juist de ratio door deze in meditatie te laten vallen!
In het boek Het Laatste Symbool door Dan Brown spreekt een noëtische wetenschapper met een vrijmetselaar over het verband van de resultaten van de wetenschap en die van de oude mystici:
“Die natuurkunde van u gaat over concepten die ze zich toen helemaal niet konden voorstellen”.
“Zoals?’’.
“Nou, zoals verstrengeling bijvoorbeeld!”.
Subatomair onderzoek had inmiddels categorisch bewezen dat alles met elkaar in verband stond, verstrengeld was tot een enkel netwerk, een soort universele eenheid.
“Wil je me vertellen dat ze het toen al over verstrengeling hadden?”.
“Absoluut. Verstrengeling vormt de kern van oeroude denkbeelden, waarvan de namen zo oud zijn als de geschiedenis zelf....Dharmakaya, Tao, Brahman. De oudste spirituele zoektocht van de mens was juist die naar zijn eigen verstrengeling, zijn eigen verbinding met alle dingen. Hij heeft altijd één willen worden met zichzelf, het universum en met God”.(Uit: Het Verloren Symbool, H.15 p.65, waarin opgenomen een kort overzicht van overeenkomstige resultaten van de mystiek en de fysica).
Over de mystieke invalshoek zegt Werner Heisenberg, een van de grondleggers van de kwantumfysica:
“De ambitie om boven de tegenstellingen uit te stijgen, met inbegrip van een samengaan van rationeel begrip en mystieke eenheidservaring, is naar mijn mening…. de al dan niet uitgesproken queeste van ons tijdperk” (De Monnik en de Wetenschapper, p.11)
Mystici uit het verleden en het heden wijzen allemaal op deze mystieke eenheidservaring, te bereiken door meditatie, door innerlijke schouwing. Hier beperk ik me tot uitspraken uit de Dao Deh Jing en de Zhuangzi.
Hoe bereikt een mysticus deze eenheidservaring, verlichting? Zoals gesteld, door mediatie, in het daoïsme vaak genoemd het ‘laten vallen of het vasten van het Hart, het denken en voelen).
In de Zhuangzi staan een aantal verhalen over Confucius die Lao Zi vraagt naar verlichting, hoe de Dao te verwerven:
Confucius bezocht Lao Zi (Lao Dan) weer eens en vroeg hem naar de ’Allerhoogste Dao’.
Lao Zi: “Mediteer door het beoefenen van het ’vasten van het ’Hart’ om je geest te reinigen en je te ontdoen van alle kennis. De Dao is diep, mysterieus en slechts moeizaam in woorden uit te drukken.”
Een andere keer bezocht Confucius Lao Dan toen deze net gereed was met zijn rituele bad en doodstil zat, in diepe meditatie. Later gaf Lao Dan hem uitleg: “Ik liet mijn Xin, mijn hart/geest zwerven in de oorsprong van alle verschijnselen, de Dao.” Confucius vroeg zich af hoe het was om daar te zwerven, waarop Lao Dan hem antwoordde: “Volmaakte schoonheid en volmaakt geluk.”
Confucius wilde natuurlijk graag ’leren’ hoe hij dit kon bereiken. Lao Dan wees hem op de onderliggende eenheid van alle verschijnselen: “Bevrijd je van de veranderlijke persoonsvorm, waarde ligt in het onveranderlijke Zelf.”
De eenheid(servaring) is een van de aspecten van het verband tussen de resultaten van de wetenschap en van de mystiek, een andere bestaat uit het doorzien van de ‘leegte’ en de vorming van materie door ‘trillingen’ als het allerkleinste element in het heelal.
In De Monnik en de Wetenschapper komen de Franse Boeddhistische monnik Matthieu Ricard en de Thais-Amerikaanse astrofysicus Trinh Xuan Thuan gezamenlijk tot de conclusies over de fysica en de mystiek:
– dat de werkelijkheid leeg is (vgl. ’vorm is leegte’ in de Hart Soetra)
– het bestaan een illusie;
– alles hangt met alles samen
– er zijn geen ’kleinste deeltjes’, slechts ’trillingen’, trillende ’supersnaren’:
trillende snaartjes in meerdere – minimaal tien!- dimensies; in het Daoïsme worden deze
energie trillingen Qi genoemd: “de energie-materie van al wat is” (K. Schipper)
De Advaita-Meester Ramesh S. Balsekar spreekt van trillingspatronen binnen het Bewustzijn, trillingen die zich onvoorstelbaar snel bewegen in een onvoorstelbaar gecompliceerd patroon en daarmee alle materie vormgevend – ook de mens!
De fysicus Thomas Hertog stelt dat je volgens de snaartheorie:
“diep verscholen in alle deeltjes minieme, trillende draadjes energie kunt vinden. Het zelfde type snaar vind je diep in alle deeltjes terug, die op verschillende manieren kunnen trillen en zo een hele dierentuin aan soorten deeltjes creëren.” (Het Ontstaan van de Tijd: Mijn reis met Stephen Hawking voorbij de Oerknal, p.191)
Zhuang Zi:
“Als je dat (het leven) wilt doorgronden, kom je al gauw tot zulke minutieus kleine deeltjes dat die nergens meer in kunnen worden uitgedrukt, of tot zulke reusachtig grote dimensies dat die nergens meer kunnen worden gemeten.” Uit de Zhuangzi H.25 X
Hoe kwam het universum tot stand volgens Lao Zi?
Er is iets, onbegrensd, groeiend
Het was er voor het universum, levend
Geen beweging, geen geluid
Leeg, Alleen
Standvastig, onveranderlijk,
te zien als de oorsprong van het al
Het is niet mogelijk het te benoemen
Als ik het zou moeten benoemen zou ik zeggen Da:
Groots, alomvattend
Groots, overvloeiend
Overvloeiend, eindeloos
Eindeloos, terugkerend
Uit H.25 van de DDJ
In H.21 van de Dao Deh Jing beantwoordt Lao Zi een vraag van een leerling: “Eerbiedwaardige Meester, eerder sprak u erover hoe een Wijze door het ledigen van zijn Hart, door permanent zonder begeerte te zijn, het diepe mysterie van de Dao kan zien. Kunt u ons zeggen hoe een Wijze de relatie tussen de Dao en het ontstaan van de wereld ziet?”
Alleen een diep inzicht, een hoge Deh,
geeft toegang tot de Dao
Natuurlijkweg de Dao volgend
ontstaan er verschijningen, ietsen, alleen, zonder gestalte, vormloos
Oh! Vormloos, ongevormd
Oh! Daarin ontstaan patronen, nog ongevormd
Daarin ontstaan verschijnselen, levensvormen
Oh! Nog als los zand
Diep, mysterieus!
Daarin ontstaan echte kiemen van zijn
Vanuit het Zelf ziet (de Wijze) dat dit gebeuren
van alle tijden is, hedendaags en oeroud
Vanuit deze positie kan men de oorsprong
van het vele waarnemen.
Hoe heb ik weet van de oorsprong van het vele?
Spontaan door DIT!” H.21 van de DDJ
“DIT” staat voor innerlijk inzicht via meditatie. In de Dao Deh Jing staan daarvoor vele aanwijzingen (waarvan een deel te vaak vertaald is door begrippen als heerser en heersen terwijl het ook volgens de Zhuangzi gaat om het ‘beheersen van het Zelf’).
De Wijze beoefent op een natuurlijke manier
een helende methode van beheersing (van het Zelf)
Hij leegt zijn ’Hart’, zijn denken/voelen
vult de ’buik’, (versterkt het energiecentrum onder de navel)
verzwakt begeerte
versterkt zijn botten (Zen: zit als een rots)
Hij zorgt ervoor dat hij als mens permanent zonder kennis en verlangen is
(Hij let erop dat geleerdheid hem niet overmant)
Door inzicht komt hij niet op het idee vanuit zijn ego
betrokken te handelen en daar mee uit!
Door deze methode van genezende zelfbeheersing:
is er niets wat niet gewoon, natuurlijkweg volbracht wordt
Uit H.3 van de DDJ
In H.65 bespreekt Lao Zi het inzicht van de ‘Aloude Meesters’:
De Aloude Meesters van de Dao
hielden zich niet bezig
met het (laten) verwerven van kennis of geleerdheid
maar gaven de voorkeur aan een-voud
Door een ‘helende methode van zelfbeheersing’
voorkwamen zij problemen
Het innerlijke land proberen te beheersen
door middel van kennis en concepten
leidt tot geestelijke armoede
Het innerlijke land beheersen
door kennis te laten vallen is een goede zaak
Dit te begrijpen leidt tot een diep inzicht in de eigen aard,
de hoogste Deh
Wie dit echt begrijpt neemt dit onderzoek (van de Geest)
als maatstaf, als model
Wie voortdurend dit model toepast
kan het diepste inzicht,
de hoogste Deh bereiken
Hoe diep dit inzicht, hoe hoog en verreikend de Deh!
Door dit toe te passen kan je als levend wezen
terugkeren in en meegaan met
de grote doorstroom (de DaDao)
Door het bereiken van het diepste inzicht, de hoogste Deh, beleeft de mysticus de hoogste eenheidservaring waar de fysicus Heisenberg naar verwees.
Literatuurlijst
Brown, Dan: The Lost Symbol, Bantam Press London 2009
Hertog, Thomas: Het Ontstaan van de Tijd, Lannoo, Tielt 2023
Schipper, Kristofer: Zhuang Zi, De Volledige Geschriften, Het grote klassieke boek van het Taoïsme,
Uitgeverij Augustus Amsterdam 2007
Zondervan, Ben: De Oorspronkelijke Mystieke Wijsheid van de Dao Deh Jing, Het mondelinge onderricht van de Oude Meester Lao Zi over verlichting, wijsheid en meditatie, Uitgeverij Zendaochan Bronnegerveen 2023