Noodzakelijke dialoog

Civis Mundi Digitaal #154

door Piet Ransijn

 

Dolph Kessler is een ingenieur die fotograaf werd en in Oekraïne foto’s maakte voor het fotoboek Lviv, stad van paradoxen, dat in 2014 werd voltooid toen de Maidan Opstand uitbrak, die leidde tot een burgeroorlog in Oost-Oekraïne en een oorlog tussen Rusland en Oekraïne. “De oorlog bracht hem ertoe... zich te verdiepen in oorlog en vrede,” staat op de omslag. Daarbij vraagt hij de aandacht voor internationaal overleg. Er zijn al zoveel mondiale problemen dat we oorlogen en conflicten daarbij niet kunnen gebruiken, ook niet omdat deze ernstig uit de hand kunnen lopen.
Het werd hem duidelijk dat Rusland zich bedreigd voelde door het Westen en dat NAVO-lidmaatschap van Oekraïne een rode lijn was, zoals kernraketten in Cuba dat indertijd voor de VS waren. Toen werd een oorlog voorkomen en volgden dialoog en ontspanning. Kennedy volgde niet zijn generaals, streefde naar een compromis en naar vrede in zijn “fameuze vredesspeech van 10 juni 1963... Chroestjov was zo onder de indruk dat... de toespraak integraal in de partijkrant Pravda moest worden afgedrukt. Kennedy’s toespraak leidde tot een keerpunt in de betrekkingen... Vandaag de dag krijgt zijn toespraak nieuwe actualiteit”. (p36)

“Is vrede slechts een droom?... Wereldvrede vergt niet dat iedereen zijn naaste moet liefhebben. Verdraagzaamheid en bereidheid geschillen te onderwepen aan een rechtvaardige en vreedzame regeling volstaat... Vijandschap tussen naties duurt niet eeuwig... Vrede is niet onuitvoerbaar en oorlog niet onvermijdelijk.” (Kennedy, p37)

Bij Oekraïne zien we dit nog niet. De oorlog had voorkomen en in de kiem gesmoord kunnen worden door dialoog en onderhandelingen. De VS en Groot-Brittannië wilden dat niet en hebben onderhandelingen af laten ketsen. “’Wij’ wilden de optie van een neutraal Oekraïne gewoon niet serieus bespreken. Met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. (p14) Toch ziet Kessler diplomatie als de enige uitweg, en wel zo gauw mogelijk. Als dit eerder had plaatsgevonden had dit talloze levens gespaard.

Het per se willen winnen lijkt gedoemd te falen en kost honderdduizenden levens. “Het behouden van vrede zou de inzet moeten zijn.” (p15) Niet oorlog als “de voortzetting van de politiek met andere [namelijk militaire] middelen,” volgens de beroemde omschrijving van de Pruisische generaal Von Clausewitz in Vom Kriege (1832).

Overzicht

Kessler werkt de op vrede gerichte preventieve dialoog verder uit, beschrijft de tegenkrachten, de internationale veiligheidsstructuur en daarin onder meer de rol van de VN, de NAVO en Rusland.

De positie en de persoon van Poetin en de beeldvorming daarover krijgt daarbij speciale aandacht. Tenslotte komt de vredesbeweging aan de orde. Ook publiciteit en “publiek maken van beschikbare kennis” is van belang om een dialoog op basis van inzicht te bevorderen met breder gedragen collectieve steun, die een tegenwicht biedt tegen propaganda. (p17)

Deze bespreking volgt deze inleiding niet omdat de thema’s door het hele boek heen aan de orde komen. De volgorde wordt wel mogelijk gevolgd. De indeling van deze bespreking gaat meer uit van de botsende grootmachten die aan de orde komen, om per land na te gaan wat er aan de hand is en de thema’s per conflict te concretiseren. Tegenkrachten blijken in ieder land in een conflict werkzaam en de preventieve dialoog ontbreekt meestal of wordt afgewezen, omdat de voorwaarden ontbreken en door propaganda worden geminimaliseerd.

Kessler is lid van de PvdA en was tien jaar wethouder in Leeuwarden. Het begin van dit boek ligt in zijn opiniestukken voor de Leeuwarder Courant. Hij noemt zichzelf geen deskundige maar een geïnteresseerde leek inzake vraagstukken van oorlog en vrede. De motivatie tot zijn boek waren de talloze verspilde mensenlevens in een onnodige oorlog, “die met meer diplomatie en minder machtsdenken vermeden had kunnen worden.” Dit gaat hem aan het hart. Want “oorlog is een hel,” zoals generaal William Sherman, dat kort maar krachtig uitdrukte tegenover rekruten die in de Amerikaanse Burgeroorlog gingen vechten. “Ik heb duizenden mannen op de grond zien liggen, hun dode gezichten naar de lucht kijkend. Ik zeg je: ”oorlog is de hel.” (p19,21)

Behalve inzake oorlog en vrede zijn er diverse andere problemen die noodzaken tot mondiaal overleg. Redenen te over voor preventieve dialoog. Dit ziet de auteur als positie tussen volstrekt pacifisme en oorlog als willen winnen. Met vrede valt echter meer te winnen dan met oorlog, die altijd verliezen kent.

Zo’n dialoog vraagt de bereidheid in gesprek te gaan met de tegenpartij en te luisteren en zich te verplaatsen naar zijn perspectief. En hem vervolgens te behandelen zoals jezelf behandeld zou willen worden. Dit betekent niet meer met twee maten meten en win-win situaties creëren. Een bredere kijk is essentieel, een “paradigma-switch”, een “omzetting van het denkkader”, van per se willen winnen naar een win-win situatie. “Propaganda heeft versmalling van het blikveld tot gevolg.” Het willen winnen zit ingebakken in het kapitalisme dat gericht is op het verslaan van de concurrentie. (p41,50,53) Het komt tegemoet aan de behoefte om te winnen (groter, slimmer, mooier, verder, rijker, sterker).

Andere belemmerende factoren zijn het Militair Industriële Complex: de wapenindustrie heeft baat bij oorlogen, waarbij bedrijven orders krijgen. De media werken zelden mee. Oorlog biedt sensatie en verkoopt beter dan vrede. Vaak maken media gebruik van overheidsbronnen en staatspropaganda. Geweld wordt geromantiseerd in films met good guys tegen bad guys. Oorlog gaat samen met volgzaamheid en kuddegedrag. “Daarnaast speelt de heersende ideologie een grote rol. Weinigen zijn in staat daarbuiten te denken.” (p57, Daniel C.Hallin, The Uncensored War) Grootmachten zijn gericht op het behouden en vergroten van hun macht en zoeken daarbij de steun van hun bevolking door bijv. te wijzen op bedreigende andere grootmachten.

 

Bijeenkomst over Oekraïne met Kessler als spreker

Oekraïne 

De oorlog in Oekraïne volgde op de gemiste kans om een compromis met Rusland te sluiten: Oekraïne als neutraal land, zoals eerder Finland en Zweden, die tot voor kort geen NAVO-leden waren. “De VS wilden per se winnen. Ze hadden van 1999 al een groot aantal nieuwe NAVO-leden... begroet.” Veel militairen en (oud-)ambassadeurs waren daarvan geen voorstander en noemden het in een open brief “een beleidsfout van historische proporties”. 

“Washington oefende grote druk uit om voortgang te maken met Oelraïnes Navo-lidmaatschap... De meeste Oekraïeners waren bang dat een eventueel Navo-lidmaatschap een Russische reactie zou uitlokken. En dat is helaas dus uitgekomen,” aldus de voormalige Navo-gezant in Kiev en ambassadeur in Rusland Ron Keller. (p47, Trouw, 15 feb. 2022)

Bij de NAVO-top te Boekarest in 2008 werd over Oekraïne en Georgië gezegd: “They become Nato-members.” Een tijdsplanning werd niet genoemd. “Secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer heeft later vele malen gezegd dat er een rechte lijn liep van deze beslissing naar de oorlog die in 2022 uitbrak.” (p47,48)

In eerder boekbesprekingen is de oorlog in Oekraïne vergeleken met het ingrijpen van de VS in tientallen andere landen. Vaak worden er opstanden en regime changes uitgelokt om vervolgens een marionettenregering te installeren. 251 militaire interventies sinds de Koude Oorlog. (p99) Uit een uitgelekt telefoongesprek van Victoria Nuland met de ambassadeur is gebleken dat de VS de hand hebben gehad in de vorming van de regering na de Maidan Opstand. Het militair ingrijpen in Oekraïne heeft zich beperkt tot wapenleveranties om geen oorlog tussen de NAVO en Rusland uit te lokken. Daardoor is het een proxy-oorlog geworden, die Oekraïne voert met westerse steun. 

De onlangs overleden Jimmy Carter, de enige recente president die geen oorlog is begonnen 

De Verenigde Staten

In de Wolfowitz doctrine van 1992 staat reeds het doel van de VS om de belangrijkste wereldmacht te blijven. “Om te voorkomen dat welke regionale macht dan ook een regio domineert die van cruciaal belang is voor onze belangen.” (p66) Bij andere grootmachten is dit niet toegestaan. Er wordt gemeten met twee maten. ’Wat aan Jupiter is toegestaan is niet aan iedereen toegestaan. Licet Jovi, non licet bovi,’ zeiden de Romeinen reeds. Als Rusland er ook zo over denkt, leidt dat tot oorlog.

De VS is de top-aap onder de wereldmachten in technologisch, economisch en militair opzicht, hoewel “veel Amerikanen beneden de armoedegrens leven [en...] er nu 14 keer meer gevangenen in Amerikaanse gevangenissen zitten dan in Japanse, 9 keer meer dan in Duitse”. (p68) Het land is er vooral op uit om de eigen belangen te dienen, zoals Wolfowitz stelde. De onlangs overleden ex-president Jimmy Carter, “de enige Amerikaans president die zijn termijn volbracht zonder oorlog, militaire aanval of bezetting,.. noemde de VS ‘de meeste oorlogszuchtige natie in de geschiedenis van de wereld’.” De voormalige democratische presidentskandidaat Bernie Sanders spreekt van een internationale oligarchie, waarin een paar duizend miljardairs "een enorme economische macht uitoefenen”. (p69,71)

De VS nam NAVO-landen mee bij de invasies in Joegoslavië, Libië, Irak, Afgahanistan en Syrië en liet “een spoor van vernieling” achter, een term waarmee President Eisenhower de CIA typeerde volgens het gelijknamige boek over de CIA van Tim Weiner (zie CM 143) De VS wordt volgens Jolle Demmers, hoogleraar conflictstudies te Utrecht geleid door een ideiologie van “’neoliberaal militarisme; de inzet van militaire middeen om toegang tot markten en natuurlijke rijkdommen veilig te stellen, vaak onder de vlag van vrijhei en democratie.” Maar als het beter uitkomt zijn autocratische landen belangrijke bondgenoten, zoals Saoedi Arabië en Golfstaten, en eerder Chili onder Pinochet. "Vrede en het bereiken van vrede zullen nooit het eerste doel van de VS worden. Ze zullen er lippendienst aan bewijzen.” 

Grootmachten

Na China en de VS volgen Rusland en Europa als wereldmachten van de tweede orde. Europa militair gezien in NAVO-verband samen met de VS, die de NAVO steeds meer gebruikten bij hun eigen offensieve invasies in het Midden-Oosten. Dat is echter voor het Noord-Atlantische bondgenootschap geen directe bedreiging en hoeven daar dus geen defensieve oorlogen gevoerd worden. “Moet Europa zich steeds laten meeslepen in allerlei Amerikaanse avonturen?... Deze imperatief zal grote schade blijven aanrichten in naam van de vrijheid, de democratie en de menselijke waarden,” aldus de Amerikaanse historicus Andrew J. Basevich over de mislukte oorlogen in het Midden-Oosten. (p94)

De Duitse politicoloog Herfried Münkler spreekt van een “pentacratie” van vijf grootmachten: de VS, China. Rusland, Europa en India in zijn boek Welt in Aufruhr: die Ordnung der Mächte in 21^e Jahrhundert, besproken in NRC 4 jan. 2024. Samuel Huntington beschreef nog meer regionale (groot)machten in zijn klassieker Botsende beschavingen. Kessler noemt de Afrikaanse Unie, het Midden-Oosten, Latijns Amerika, Zuidoost Azië inclusief Australië en de Pacific. Er blijven dan nog enkele landen over. Vooralsnog hebben deze machtsblokken aanzienlijk minder in te brengen dan de primaire grootmachten. De BRICS landen van vooral het zuidelijk halfrond met China en Rusland vormen nog geen eenheid, evenmin als de G20, en zijn vooral een economisch samenwerkingsverband in wording. Vooralsnog is China de enige grootmacht die met de VS kan concurreren. 

China en een deel van haar invloedssfeer in de druk bevaren Zuid-Chinese Zee

China

“De Chinese keizerrijken waren nooit op koloniale oorlogen gericht.” De spectaculaire economische groei is te danken aan de hoge arbeidsmoraal gecombineerd met intelligentie en economische flexibiliteit, ondanks de rigide controle van de communistische partij. China lijkt steeds meer op een Big Brother-maatschappij en “controleert alles en iedereen voortdurend, geholpen door een steeds verfijndere technologie,” aldus Garrie van Pinxteren in haar afscheidsessay als China-correspondent van de NRC. “’China wil dat de wereld zo afhankelijk mogelijk wordt van China, maar China zelf zo onafhankelijk mogelijk van de wereld. alles is erop gericht om zo zelfvoorzienend mogelijk te worden... Het land wil vooral zichzelf versterken... Ook bij de Chinese president gaat het in de eerste plaats om macht.” (p73,74)

“In 2023 was China de belangrijkste handelspartner van ongeveer 120 landen en voor velen de belangrijkste kredietverstrekker." Haar macht is op de eerste plaats economisch. “Wat betreft .. de groene productie is China de absolute koploper, bij de productie van zonnepanelen laat het andere landen ver achter zich en tegen 2030 zal het land ruim twee keer zoveel elektrische batterijen produceren als alle andere landen samen.* (p123) 

Taiwan

“Koloniale oorlogen zullen de Chinezen, gelet op hun verleden, niet zo snel voeren, afgezien van Taiwan.” (p74) Taiwan is een “prachtig eiland” volgens de Portugese naam Formosa, toen het in 1583 werd ontdekt. “In 1624 vestigde de Vereenigde Oostindische Compagnie [VOC][ zich op het eiland, omdat dat op het vasteland van China verboden werd. Het eiland werd niet bezet maar er werd samengewerkt met de plaatselijke dorpshoofden... Vanaf 1635 vestigden zich er steeds meer Chinese migranten. Na verloop van tijd veroverde de Chinese Qing-dynastie het eiland en werd het... onderdeel van de Chinese provincie Fujian.” Later de provincie Taiwan. Het werd door Japan veroverd en was 50 jaar een Japanse kolonie, tot het in 1945 werd overgedragen aan de Republiek China. Toen China een communistische volksrepubliek werd onder Mao bleef Taiwan in handen van de Republiek China en bleef het tot 1987 een militaire dictatuur onder de Kwomintang partij van Chang Kai-shek. “In 1996 werden de eerste presidentiële verkiezingen gehouden... De regeling van de Volksrepubliek China staat niet toe dat landen tegelijkertijd betrekkingen onderhouden met de Volksrepubliek en Taiwan.” China beschouwt het als een afvallige provincie die heroverd dient te worden. Daarom wordt het land slechts door een paar eilandstaten formeel erkend.  (p124,125, ontleend aan Wikipedia)

Taiwan is de grootse chip-producent ter wereld. “Vrijwel de hele wereld is [ervan] afhankelijk”. Ook China en de VS. Reden waarom vereniging met China een kernbelang van de VS zal schaden en de VS Taiwan zal verdedigen bij een aanval van China. Tenzij ze dat niet doen, gezien de consequenties. “Op vrede gerichte preventieve dialoog zal in eerste instantie niet aan hen besteed zijn.” (p74,126) De vraag is of Europa zich bij een gewapend conflict achter de VS zal scharen.

“Waar bemoeit de VS zich mee... Wat hebben ze daar 10.000 kilometer verderop te zoeken? Ze steunen de democratie en het zelfbeschikkingsrecht... zeggen ze.” Maar waarom brachten ze dan zoveel democratische regimes ten val en steunden ze autocratische landen als Saoedi-Arabië?

“De enige reden is... dat ze gewoon dominant willen zijn in de wereld... Ze zijn de top-aap op de apenrots, en dulden geen andere apen aan de top.” (p129)

“Hoe zouden wij reageren als de Chinezen of de Russen... zouden zeggen: ‘we moeten het Caraïbisch gebied domineren?’” aldus Jack. F. Matlock Jr, voormalig ambassadeur van de VS in de Sovjet-Unie en nationale veiligheidsadviseur onder Reagan. Taiwan is een welvarend democratisch land geworden. “Jonge Taiwanezen willen onder geen enkel beding deel worden van de Volksrepubliek.” (p130) Vooralsnog is er geen andere oplossing dan verlenging van de huidige penibele situatie, waarvoor ook de VN geen oplossing bieden, gezien het vetorecht van de grootmachten, die het vredesproces en het vermijden van conflicten lam kunnen leggen.  

 

De Verenigde Naties en de mondiale veiligheidsstructuur

De VN benadrukken in hun handvest het bevorderen van vrede en zijn opgericht om “internationale vrede en veiligheid te handhaven”. (p95) Het vetorecht van de VS, Rusland,China, engeland en Frankrijk bemoeilijken het optreden van de VN bij conflicten, waardoor het een wat krachteloze instantie blijft. Het Handvest wordt geroemd door Jan Pronk als “doorbraak in de beschaving” (p101) Het heeft raakvlakken met de op vrde gerichte preventieve dialoog. 

“De wil van regeringen om echter veranderingen in te zetten is de cruciale voorwaarde.” Met namen van de supermachten. “’Een beweging van onderop is noodzakelijk om regeringen te bewegen zich weer te houden aan het VN-Handvest, de ‘grondwet’ die ze in 1945 hebben afgesproken... Hoe creëren wij een nieuw draagvlak?” Kessler komt daarop terug bij het bespreken van de vredesbeweging.

“In plaats van de Verenigde Staten zouden de Verenigde Naties weer op de eerste plaats moeten komen te staan.” De diplomatie moet weer worden hersteld. (p110) Dat kan alleen als vele zo niet alle landen dat willen en bewerkstelligen, Europa voorop in plaats van achter Amerika aan. Een land dat zelden internationale verdragen ondertekent en zelf zijn koers bepaalt en/of oplegt aan andere landen, desnoods met militair geweld. Dat is iets anders dan diplomatiek overleg. 

Europa noch de VN kunnen de grootmachten in toom houden, mede vanwege hun veto en de complexe besluitvorming met vele landen. “Europa heeft... een collectief actieprobleem... Niemand is echt de baas.” (p114,116) dat geldt ook voor de VN.. De meerderheid van Europa wil geen federatie van staten. En de omvorming van de VN op termijn tot een weinig transparante ondemocratische wereldregering heeft grote gevaren en nadelen, zoals een werelddictatuur. Vooralsnog leven we in een mulipolaire wereld, waarin diplomatieke betrekkingen noodzaak zijn.

Om de oorlog in Oekraïne te beëindigen moeten contacten met Rusland weer worden hersteld. “De regionale veiligheidsorde in Europa moet weer enigszins op orde komen.... Hoe lastig ook, het streven zou gericht moeten zijn op een nieuwe veiligheidsstructuur voor Europa in relatie tot Rusland.” (p118,119) De VN heeft hier geen rol van betekenis gespeeld. Dat was onmogelijk, de grootmachten waren verdeeld. 

Alleen al door de omvang is Rusland een wereldmacht 

Rusland: is Poetin een nieuwe Hitler?

Tegenover het Rusland van Poetin zijn er verschillende standpunten. Volgens Kessler e.a. “zijn er geen aanwijzingen dat het Poetin-regime de capaciteit of intentie heeft om Europese NAVO-landen te veroveren en hier binnenkort op de stoep staat... Rusland ziet de uitbreiding van de NAVO naar Oekraïne en Georgië als bedreiging voor de nationale veiligheid.” (p139) Dat was een belangrijke reden voor de oorlog in Oekraïne. 

Een meer gangbaar beeld gevoed door de media is dat Poetin “meedogenloos opereert vanuit een streven naar herstel van het oude Russische rijk... Met Poetin is niet te onderhandelen over vrede, net zoals niet te onderhandelen was met Hitler... De mannen van Poetin vormden een nieuwe club van oligarchen, eigenden zich meedogenloos allerlei bedrijven toe, namen de economie over, hevelden miljarden over, lieten de scheidslijnen tussen politieke macht en georganiseerde misdaad vervagen en schakelden tegenstander uit.” Tot zover reacties van lezers op de columns van Kessler.

Het regime wil ook Oekraïne onderdrukken en het rijk uitbreiden met verloren landen in Oost-Europa, is het idee. Ook een historicus van naam als Timothy Snyder vergelijkt Rusland met Nazi-Duitsland in een interview met de Financial Times, 28 juli 2023. 

Het militaire overwicht van de NAVO 

Een realistische visie 

Een meer realistische kijk dan “Poetin als een megalomane schurk die zijn Sovjetrijk weer terugwil” is de volgende van Sergei Fediunin en Hélène Richard in Le Monde diplomatique, januari 2024: “De invasie van Oekraïne mag echter niet worden gezien als een opmaat voor aanvallen op Litouwen of Polen: Rusland heeft noch de middelen om de NAVO te bedreigen, noch de wens om een imperium opnieuw op te bouwen. Het land beschouwt de invasie als een manier om zijn ‘kerngebied’ te herdefiniëren ten koste van Oekraïne... Oekraïnisering en Russificatie spiegelen elkaar aan weerszijden van het front... Het doel [van Oekraïnisering} is één volk. één taal, één centrale regering.

Het proces is in een stroomversnelling begonnen sinds 2014, en vooral sinds februari 2022... Beelden... van het gezamenlijk erfgoed van Rusland en Oekraïne werden vernietigd; boeken in het Russisch werden uit openbare bibliotheken verwijderd.” (p143)

De Russischtalige bevolking in het Oosten moest overgaan op Oekraïens met als consequentie een burgeroorlog, waarbij de Russische minderheid in verzet kwam tegen de onderdrukking. Europese waarden als respect voor minderheden waren ver te zoeken. “Het Oekraïense nationalisme is ver verwijderd van het Europese supranationalisme." (p144)

Het besef dringt door dat onderhandelingen nog meer slachtoffers kunnen voorkomen. De Duitse ex-brigadegeneraal Erich Vad schrijft in het blad Emma (februari 2023): “militaire operaties moeten altijd samengaan met pogingen om politieke oplossingen te bewerkstelligen... De hoofdtaak van het buitenlandbeleid blijft diplomatie, belangenvereniging, begrip en conflictbeheersing. Dat mis ik hier.... Wat er gaande is in Oekraïne is een uitputtingsslag... met inmiddels bijna 200.000 gesneuvelde en gewonde militairen aan beide kanten, met 50.000 burgerdoden en met miljoenen vluchtelingen... Tijdens de Eerste Wereldoorlog... heeft de weigering van de strijdende partijen om te onderhandelen geleid tot miljoenen extra doden. Deze strategie werkte toen niet - en zal vandaag ook niet werken.” Hij waarschuwd voor escalatie naar een kernoorlog als Rusland in het neu gedreven wordt. (p144,145) 

Rusland half omringd door NAVO-landen. Oekraïne en Georgië kan het land er niet bij hebben

https://nl.wikipedia.org/wiki/Betrekkingen_tussen_Oekra%C3%AFne_en_de_NAVO 

Het Russische perspectief

De achterkleindochter van Nikita Chroestjov, Nina Chroestjeva schetst drie scenario’s:

1. Het Westen blijft Oekraïne steunen. maar voor hoelang? Dat kan niet eeuwig doorgaan.
2. Inzet van westerse troepen om Rissische invasies in andere landen te voorkomen, die Rusland niet van plan is. “Dan zullen de Russen massaal in opstand komen om hun moederland te verdedigen en dat zal de instabiliteit van Europa overspoelen.”
3. "Gegeven de harde realiteit dat het onwaarschijnlijk is dat Oekraïne zijn hele grondgebied zal terugwinnen – moet het Westen zich concentreren op het versterken van de Oekraïense verdediging [...en] elke kans aangrijpen om realistische gesprekken met het Kremlin aan te gaan.” Dit gaat in de richting van een op vrede gebaseerde preventieve dialoog. (p145,146)

Voormalig adjunct-secretaris-generaal van de VN Michael von der Schulenburg wijst eveneens op de noodzaak van onderhandelingen. “De NAVO, vooral de VS en Groot-Brittannië, torpedeerde alle vredesinspanningen.” Hij noemt bemiddelingspogingen van de toenmalige premier van Israël Naftali Bennet en een “alomvattend vredesakkoord”, dat in Istanboel uitonderhandeld zou worden op 29 maart 2022. “Maar toen trok Oekraïne zich terug onder druk van de VS en Groot-Brittannië... De Turkse Minister van Buitenlandse Zaken:.. ‘Sommige NAVO-landen wilden dat de oorlog in Oekraïne voortduurde om Rusland te verzwakken’.” En de invloed van het Westen te vergroten.

De oorlogsindustrie van Rusland draait nu op volle toeren en het land lijkt niet erg verzwakt, zoals Oekraïne, dat voor een groot deel in puin ligt.

Volgens de Amerikaanse politicoloog John Ikenberry voelde Poetin zich bedreigd en “zich gedwongen om Russisch belangen te verdedigen op een manier die het land veel schade toebrengt... Het Westen heeft zijn politieke rivaal in het nauw gedreven.” (p12,148, Groene Amsterdammer, 17 dec. 2014)

Het Westen heeft de kans niet benut om een nieuwe veiligheidsorde in Europa te creëren na de val van de Sovjet-Unie en heeft zich weinig aangetrokken van de Russische standpunten en heeft ook andere kansen laten liggen. De Minsk-akkoorden van 2014 werden niet nageleefd en vredesonderhandelingen in maart 2022 werden afgebroken. Dit heeft Poetin verbitterd tot een hardliner, als hij dat al niet was. 

https://www.luisterrijk.nl/luisterboek/9789045049212/wie-is-poetin 

Poetin aan het woord

Kessler laat Poetin in zijn boek ook even aan het woord in gefingeerde monoloog. “Poetin”: “Wij hebben in 1962 tijdens de Cuba-crisis wel naar Kennedy geluisterd... en trokken onze kernwapens terug. Waarom luisteren de Amerikanen dan niet naar ons? Ook wij vinden nu Oekraïne als onderdeel van de NAVO een brug te ver, vergelijkbaar met de kernraketten op Cuba. Kijk eens welke landen er al lid geworden zijn van de NAVO tegen de afspraken in... Mag het ook eens een keer ophouden? Bekijk het eens vanuit ons perspectief.” (p151) 

Poetin werd niet serieus genomen. “We hebben Poetin in het hokje geplaatst van de megalomane veroveraar. Maar ook al zou hij dat willen zijn, hij kan dat niet... Wat Poetin nu doet is... vergelijkbaar met wat ook de VS regelmatig heeft gedaan sinds de Tweede Wereldoorlog. In Vietnam, in Irak en in Afghanistan. Het dominante westerse narratief van Poetin op ramkoers is te eenzijdig. Het is een propagandistisch vijandbeeld om de oorlog in stand te houden. Daartegenover staat een Russisch narratief als spiegelbeeld met het Westen als vijand. Dit schiet niet op en houdt de oorlog gaande.

Wat nu? “Deze oorlog is niet meer te winnen.” Als de NAVO gaat meedoen, is er grote kans op een wereldoorlog. Onderhandelen biedt een uitweg. “Oekraïne zal land kwijtraken.” Het kan wel willen doorvechten om het terug te winnen, maar dan zal het nog meer land kunnen verliezen. Russofobie en oorlogspropaganda mag geen belemmering zijn voor onderhandelingen. Waar blijft een staatsman van formaat als Kennedy of Willy Brandt?” (p158-160)  

https://www.britannica.com/event/Israel-Hamas-War Een land in puin

Israël en Hamas

Een ander conflict dat een diplomatieke oplossing vraagt is de oorlog tussen Israël en Hamas, dat het karakter van een etnische zuivering heeft gekregen. “Hetzelfde gedrag... als in het Derde Rijk... Gelukkig niet op de krankzinnige industriële schaal als Hitler-Duitsland dat deed, maar wel met een ontstellend gebrek aan menselijkheid... ‘We vechten tegen menselijke dieren en zullen daarnaar handelen... En wat we onze vijanden... zullen aandoen, zal generaties lang nazinderen’.” aldus defensieminister Yoav Gallan.

Eerder overleg heeft geleid tot “een voortzetting van de apartheidsstaat: Israël is de baas en de Palestijnen, voor zover niet uitgemoord, krijgen een status aparte zonder normale rechten.” (p120,121) En de westerse wereld met de VS voorop, die de mond vol heeft van mensenrechten en democratie, tolereert dit en houdt dit met wapenleveranties in stand.

“Dat de staat Israël... een groot deel van haar goodwill verspeelt en wegzakt naar het niveau van een schurkenstaat is wellicht iets dat te weinig onder ogen wordt gezien... ‘Waardoor de steun voor Israël naar een historisch dieptepunt is gedaald. Israël kan niet overleven als het een paria wordt’,” aldus de New Yorkse Joodse senator Chuck Schumer. (p122) Veel Joden hebben er moeite mee en sommigen uiten kritiek. Veel welgestelde Israëliërs verlaten het land met hun vermogen, volgens De Groene Amsterdammer, 21 nov. 2024.

“De roep om een twee-statenoplossing is begrijpelijk, maar waarschijnlijk ook vrijwel niet meer mogelijk. Israël heeft duidelijk te kennen gegeven daar helemaal niets meer voor te voelen. De steun voor zo’n oplossing... is nog nooit zo laag geweest als nu... Medewerking van de Israëliërs voor wat voor oplossing dan ook is alleen onder grote druk te krijgen.” (p120) Europa en de VS blijken daartoe niet bereid. Het is ook maar de vraag in hoeverre twee elkaar bestrijdende staten een oplossing is. En in hoeverre de op vrede gerichte dialoog hier iets kan uitrichten. Maar een alternatief dient zich niet aan. 

Kessler neemt deel aan bovenstaande projecten 

De vredesbeweging

Het VN-Handvest biedt een constructief internationaal uitgangspunt. “Het zou een bewustwordings- en actie-instrument kunnen zijn waarbij top-down (vanuit de VN) en bottom-up (vanuit vredesbeweging) bij elkaar komen." Handvest adviseert “onderhandelingen, feiten onderzoeken, bemiddeling, conciliatie, arbitrage... of andere vreedzame middelen.” Het kan een overkoepelende inspirerende visie bieden vanuit een “verandering van onze manier van kijken en denken” en internationale samenwerking bevorderen vanuit menselijkheid en willen het voorkomen van menselijk leed. (p168-171)

Een lastig punt is de schending van mensenrechten en van onze normen en waarden. Valt er over mensenrechten te onderhandelen? “Liever een vervelende buurman... dan een buurman... in staat van oorlog... ‘Schudt handen met de duivel’.” Een ander punt is de praktische organisatie: financiering, internationale samenwerking, acties en actiepunten, inspirerend leiderschap.

Een specifiek thema is het gevaar van kernwapens, dat begin de jaren ’80 de gemoederen beroerde bij de plaatsing van kruisraketten en honderdduizenden mensen op de been bracht om te demonstreren. Dit gevaar is er nog steeds en wordt groter als een oorlog zoals in Oekraïne escaleert. In zijn boek The Doomsday Machine: Confessions of a Nuclear War Plannerwijst Daniel Ellsberg, voormalig defensie-analist bij de RAND Corporation, die de Pentagon Papers over de Vietnamoorlog naar buiten bracht, op de verwoestende gevaren van een kernoorlog met miljarden doden. Donkere wolken van brandende steden kunnen het zonlicht blokkeren, alle oogsten doen mislukken en een ijstijd veroorzaken. “Bijna iedereen op aarde zou verhongeren." Vele malen erger dan de klimaatcrisis. Onderhandelingen en verdragen over wapenbeperking blijven dus van levensbelang. (p177)

De rol van de NAVO is met de oorlog in Oekraïne weer actueel geworden, waarbij de NAVO niet onderhandelt of bemiddelt, maar bewapent en behalve raketten, bommen en granaten oorlogsretoriek in de strijd werpt. “Risico-analyses in NAVO-verband zouden veel breder moeten zijn.” Kessler stelt een interdisciplinaire denktank voor die de NAVO adviseert vanuit verschillende invalshoeken, onder meer over de risico’s van escalatie. 

https://nl.linkedin.com/posts/bart-keer-312926202_vredesbeweging-activity-7261787510597472257-TMQn 

De rol van inzicht inzake oorlog en vrede

Daarbij zijn kennis en inzicht belangrijk. Het Instituut voor Polemologie te Groningen, dat was gespecialiseerd in vraagstukken van oorlog en vrede, is opgeheven na de val van de Sovjet-Unie. Het Stockholm International Peace Research Institute SIPRI bestaat nog. Inzicht in de escalatieladder is bijvoorbeeld een belangrijk onderwerp. Zie Friedrich Glasl in zijn artikel Friedenslogik Kann Kriegslogik Ünberwinden. Dus logica van vrede in plaats van logica van oorlog. Oorlogslogica is emotionele logica en wordt gemotiveerd en gedreven door emoties. Het is belangrijk dit door te hebben en zicht op de vertroebelende emoties te hebben, die leiden tot “angstlogica, vervolgingslogica en woedelogica”, die met het gezond verstand aan de haal gaan.

“Zelfregulering is de basis van vredeslogica.” Emoties belemmeren dit.

Een waakzaam helder bewustzijn werkt bevorderlijk voor helder denken, voelen, willen en handelen. Het zaak om ook alert te zijn op “psychosociale besmettingsmechanismen,” zoals collectieven angst en woede. “Emoties zijn energieën die, via circulaire feedbackloops, wederzijdse versterking en energie potentiatie veroorzaken bij individuen en gemeenschappen, wat leidt tot collectieve hysterie en potentiële collectieven agressie. Psychologische oorlogsvoering heeft dit fenomeen altijd uitgebuit. De publieke opinie is een uiterst belangrijk onderdeel van psychologische oorlogsvoering en creëert een sterke druk op mentale conformiteit door middel van informele controle in gemeenschappen. Er is moed voor nodig om je ertegen te verzetten, aldus Glasl. (p190) Ook bij ‘de oorlog tegen corona’ zagen we dit van nabij. 

 

https://www.primevideo.com/-/nl/detail/Propaganda-The-Art-of-Selling-Lies/0KEPL835DMVKD4YI3MRM7VGSQY  

Propaganda

Oorlog gaat steevast samen met propaganda. De waarheid is een van de eerste slachtoffers. De werkelijkheid wordt gemanipuleerd. Door bijv. onwelgevallige meningen uit te sluiten van het publieke debat. In autocratische landen worden de media door de machthebber(s) beheerst en neemt de propaganda vaak verdwazende vormen aan, bijv. in Hitler-Duitsland. Censuur neemt daar gewelddadige vormen aan met gevangenisstraffen en moord op journalisten.

Groepsdenken speelt een belangrijke rol. Aan beide zijden van een conflict de meerderheid overtuigd van het eigen gelijk: “Wij tegenover zij. Joden versus de rest. Ajax versus Feyenoord. Vroeger ook protestanten tegenover katholieken. Soennieten versus sjiieten. Enzovoort. Veel maatschappelijk gedrag komt voort uit kuddegedrag. We doen en denken wat de ander denkt” [en doet]. Als propaganda maar vaak genoeg herhaald wordt, gaan mensen denken: “hij zegt wat ik denk. Terwijl het precies andersom is: zij gaan denken wat hij zegt.” (p194, Kees Schuyt over Wilders, NRC 16 nov. 2023)

Er is een verband tussen taal en oorlog, zoals we zien bij emotionele oorlogsretoriek. We zagen reeds de dehumaniserende taal van de Israëlische minister van defensie: “We vechten tegen menselijke dieren.” Vanuit Russisch oogpunt is het Westen verdorven en pervers, vol homofielen en pedofielen. Vanuit het ‘Vrije Westen’ bezien bedreigt het autocratische Rusland onze democratische waarden, onze vrijheid en onze toekomst. Het narratief is ‘goed’ tegenover ‘fout’ of ‘kwaad’, zoals eerder bij het ‘Evil Empire’ van Reagan. Dat er op de westerse democratie ook wel iets is aan te merken, bleek bijv. bij de bestorming van het Capitool in januari 2020. In de VS wordt de democratue mde kenmerken van een plutocratie volgens Peter Turchin, elders in dit nummer.

“Retoriek komt binnen bij mensen, zeker als dat ook nog met een charisma gebracht wordt. Woorden en zinnen activeren emotionele netwerken in het brein en daarmee is de taal het beginpunt van vele gevoelens en gedachten. Dat kunnen mooie gevoelens zijn, in de liefde bijv.. of enthousiasmerende gevoelens... Maar het kunnen ook agressieve, haat- of oorlolgsgevoelens zijn... In de Tweede Wereldoorlog beheersten Hitler en in zijn kielzog Goebbels de taal van ophitsing als geen ander. We hebben het dan over gevaarlijke retoriek en schadelijke frames die we moeten leren herkennen. Het publieke debat kan worden gezien als de strijd om bepaalde frames te laten domineren. Als we het mechanisme van framing goed begrijpen, dan worden we minder vatbaar voor beïnvloeding en propaganda.” (p196)

De ander afgeschilderen als “het grote kwaad” is een veelgebruikt etiket. “Denken in termen van het absolute kwaad maakt geen genuanceerd debat meer mogelijk,” aldus vredesactivist Mark Akkerman in het blad van Kerk en Vrede. (sept 2023). Deze etikettering wordt eenzijdig toegepast en geldt steevast voor de ander, niet voor de VS bij de oorlogen in Irak en Afghanistan, waarbij de NAVO was betrokken, hoewel er bij velen kritiek op was, die in Rusland niet mogelijk is. Het kwaad en de oorlogsmisdaden van de ander worden uitvergroot, die van de ‘eigen’ kant belanden in de doofpot. “De ander voorstellen als het Kwaad... met wie geen rekening gehouden behoeft te worden... is de makkelijkste weg. Het gebeurt bijv. door Oekraïners als nazi’s af te schilderen en de Russen als olorlogsmisdadigers. Nuances ontbreken. Generalisaties grossieren. (p196,197)

Kessler kwam de volgende basisprincipes van propaganda tegen:

1. We willen geen oorlog, we verdedigen alleen onszelf
2. Onze tegenstander is als enige verantwoordelijk voor deze oorlog
3. De leider van onze tegenstander is van nature slecht
4. We verdedigen een nobele zaak, niet onze specifieke belangen
5. De vijand begaat doelbewust wreedheden. Onze fouten gebeuren zonder bedoeling
6. De vijand maakt gebruik van illegale wapens
7. Wij leiden weinig verliezen, de verliezen van de vijand zijn aanzienlijk
8. Erkende intellectuelen en kunstenaars steunen onze zaak
9. Onze zaak is heilig
10. Iedereen die onze propaganda in twijfel trekt, helpt de vijand

Veel van deze punten zijn iets minder expliciet, in meer bedekte termen en met argumenten aan te treffen in de reguliere media. Het is belangrijkte denken gericht op vrede als doel in plaats van kost wat kost gericht op willen winnen, en de toevlucht te nemen tot propaganda, die dan meestal onvermijdelijk is. Tot slot is het passend om te eindigen met de uitspraak van de UNESCO dat oorlog begint in de geest van de mensen. Dan kan ook vrede daar beginnen en oorlog worden overwonnen. 

https://www.primevideo.com/-/fr/detail/Propaganda-The-Manufacture-of-Consent/0T319XXDX4XXY99NNPX8S6VOX9 

Commentaar: een ‘eyeopener’

Bij alle oorlogspropaganda is dit boek een verademing en een welkome tegenstem van het gezonde verstand. Oorlogen vijandschap eindigen meestal in onderhandelingen en kunnen niet eeuwig doorgaan, zoals Kennedy opmerkte in zijn vredesspeech op 10 juni 1963. Het is beter er zo spoedig mogelijk mee te beginnen. Dat kan honderdduizenden levens sparen. Het vraagt echter bereidheid van beide partijen, die helaas pas vaak zover komen als ze moegestreden zijn, de strijd uitzichtloos is en het verstand het gaat winnen van de waanzin. Bemiddeling kan behulpzaam zijn, maar ook getorpedeerd worden door grootmachten, zoals bij de oorlog in Oekraïne. 

Bovenstaande bespreking volgt zoveel mogelijk de lijn van het betoog van het boek. Eerst volgt een toelichting van de preventieve op vrede gerichte dialoog, de voorwaarden en tegenkrachten Vervolgens worden deze concreet gemaakt wat betreft een aantal landen en conflicten. In deze bespreking gebeurt dit land voor land. De VN en de mondiale veiligheidsstructuur volgen als intermezzo, dat in het boek een eigen hoofdstuk krijgt tussen hoofdstukken over tegenkrachten en veiligheidsvraagstukken. Beide thema’s worden toegelicht in twee keer ongeveer dezelfde landen en grootmachten. In deze bespreking krijgt elk land maar een keer een paragraaf.

Na de hoofdstukken over tegenkrachten, de VN en de mondiale veiligheidsstructuur en regionale veiligheidsvraagstukken volgt een hoofdstuk over het Rusland van Poetin. Tot slot twee afsluitende hoofdstukken over de vredesbeweging en “een polemologisch kennisnetwerk”. Er zou iets voor te zeggen zijn geweest om Rusland na Oekraïne te behandelen en daarna de VS en Europa. Zoals ook China en Taiwan na elkaar, zoals in deze bespreking, die daarbij afwijkt van de volgorde  in het boek, waarin beide landen in verschillende hoofdstukken aan de orde komen. Verder is de volgorde van het boek aangehouden, maar zijn de hoofdstukken over tegenkrachten en veiligheidsvraagstukken samengevoegd en per land geconcretiseerd.

Inhoudelijk geeft het boek een beknopte en adequate weergave van de geopolitieke situatie en de diverse tegenspelers daarin, met oog voor de mogelijkheden en moeilijkheden van een dialoog. Qua compositie had met behulp van een kritische redacteur een strakker betoog neergezet kunnen worden. Hiertoe een poging in deze bespreking, met in achtneming van de volgorde van het boek om de waardevolle inhoud zoveel mogelijk tot zijn recht te laten komen.

Het boek eindigt met een hoogtepunt in het laatste hoofdstuk, een ‘eyeopener’ over polemologie en propaganda, die hopelijk de ogen opent voor de subtiele beïnvloeding in onze media en en kritsiche alertheid en bewustwording bevordert.